Belirli bir amaca yönelik olarak kurulan, bağımsız bir hukuki kişiliğe sahip olan ve hak ve borçlara sahip olabilen kişi ya da mal topluluklarına tüzel kişilik denir. Tüzel kişiler, hukuk düzeni tarafından bağımsız birer varlık olarak tanınır ve hukuki işlemlerde taraf olabilirler. Bu varlıkların amacı kültürel, sportif, bilimsel, ticari, siyasi veya hayır amaçlı faaliyetler olabilir.
Tüzel Kişilik Kelime Anlamı
Tüzel kişi olma durumu, hükmî şahsiyet. (Kaynak: TDK Türkçe Sözlük)
Tüzel Kişilik ve Özellikleri
Tüzel kişiler, ortak bir amacın süreklilik esasına dayalı olarak gerçekleştirilmesi amacıyla örgütlenmiş varlıklardır. Hukukta bu kişiler, kamu tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri olarak ikiye ayrılır.
Kamu Tüzel Kişileri
Kamu hukuku tüzel kişileri, yalnızca kamu hukuku kurallarına göre kurulan ve bu çerçevede faaliyet gösteren tüzel kişilerdir. Temel özellikleri şunlardır:
- Kanunla kurulur.
- Varlıklarına yine kanunla son verilir.
- Kamu gücü olarak adlandırılan üstün yetkilerle donatılmışlardır.
- Temel amaçları, kamu yararını sağlamaktır.
Kamu hukuku tüzel kişileri, kendi içinde mal topluluğu ve kişi topluluğu olarak iki farklı başlık altında incelenir.
Mal Topluluğu Şeklinde Kamu Tüzel Kişileri
Belirli bir mal ve hizmet topluluğuna, kamu hukuku kurallarına göre kişilik verilmesiyle oluşmaktadır. Türk hukukunda TÜBİTAK, TÜBA, TRT, üniversiteler, TODAİE ve Kamu İktisadi Teşekkülleri, mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişilerine örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca kamu kurulları da mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri kategorisine girer.
Kişi Topluluğu Şeklinde Kamu Tüzel Kişileri
Ortak yararın gerçekleşmesi amacına yönelik olarak, belirli bir kişi topluluğuna tüzel kişilik statüsü verilmesiyle oluşur. Bu tüzel kişilik, kamu hukuku hükümlerine göre tanımlanır. Mahalli idareler (belediyeler, il özel idareleri) ve devlet idareleri kişi topluluğu şeklinde kamu tüzel kişilerine örnek olarak verilebilir. Ayrıca, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları da kişi topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri arasında yer alır.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Özel hukuk kuralları çerçevesinde kurulan ve faaliyet gösteren tüzel kişiler, özel hukuk tüzel kişileri olarak adlandırılır. Temel özellikleri şunlardır:
- Gerçek kişilerin serbest iradesiyle kurulur.
- Kurucu kişilerin iradesiyle sona erdirilebilir.
- Amacı, hayır yapmak veya kâr elde etmek gibi bireysel ya da toplumsal menfaatleri gerçekleştirmektir.
Özel hukuk tüzel kişileri de, kamu tüzel kişileri gibi mal toplulukları ve kişi toplulukları olarak ikiye ayrılır.
- Mal toplulukları, ortak bir amacın süreklilik esasına dayalı olarak gerçekleştirilmesi için oluşturulur. En önemli örneği vakıflardır.
- Kişi toplulukları, belirli bir ortak amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen kişilerden oluşur. Dernekler ve ticari şirketler kişi topluluklarına örnek olarak gösterilebilir.
Tüzel Kişilik Kazanılmasının Koşulları Nelerdir?
Tüzel kişilik kazanılmasının ilk koşulu, örgütlenme unsurudur. Örgütlenme unsuru, mal topluluğunun veya kişi topluluğunun, amacını gerçekleştirebilecek organlara sahip olması anlamına gelir. Hukuki alanda faaliyet gösterebilmeleri için gerekli olan organlar sayesinde, varlıklarını bağımsız olarak sürdürebilirler.
Tüzel kişilik kazanılmasının bir diğer koşulu, süreklilik taşıyan bir amaç unsurudur. Belirli bir amacı gerçekleştirmek için birleşen kişi veya mal topluluklarına tüzel kişilik tanınabilir. Bu amaç, ortak menfaatlerin karşılanmasını sağlamak olabilir. Manevi ya da parasal menfaatler, sürekli amaç unsuruna örnek olarak gösterilebilir.
Tüzel kişilikler aynı zamanda bağımsız bir hukuki kişiliğe sahiptir. Bağımsızlık unsuru, kişi veya mal topluluklarına tüzel kişilik tanınmasının genel bir sonucudur. Hangi unsurlara tüzel kişilik kazandırılabileceği, yalnızca hukuk düzeni çerçevesinde belirlenmektedir.
Kamu Tüzel Kişiliğinin Kıstasları Nelerdir?
Herhangi bir kişi veya mal topluluğunun kamu tüzel kişiliğine sahip olup olmadığı, bazı niteliklere göre anlaşılabilir. Anayasa’nın 123. maddesinde şu hüküm yer alır:
“Kamu tüzel kişiliği, sadece kanunla ya da kanunun açıkça sunduğu yetkiye dayanarak kurulur.”
Bu nedenle, ilk olarak yasal niteliklere bakılır ve değerlendirme buna göre yapılır.
Anayasanın bu maddesine göre, kanun deyimi anayasanın tamamını kapsayacak şekilde ele alınmaktadır. Yani, kamu tüzel kişiliklerinin bir kısmı anayasada tanımlanmıştır. Tüzel kişiliklerin niteliklerine ise yalnızca anayasa değişikliği ile son verilebilir; kanunla doğrudan kaldırılamaz.
Bir yanıt yazın