Tundra İklimi Nedir, Nerelerde Görülür?

Tundra iklimi, sürekli donmuş toprak katmanı (permafrost), düşük düzeyde yağış ve ağaçsız, geniş düzlüklerle karakterize edilen bir biyomdur. “Tundra” terimi, Rusça kökenlidir ve “ağaçsız düzlük” anlamına gelir…

Tundra, temel özellikleri aşırı soğuk bir iklim, düşük yağış, kuvvetli rüzgarlar, besin açısından oldukça fakir toprak ve düşük biyolojik çeşitlilik olan bir biyom türüdür. Tundra iklimi aslında arazinin, toprağın ve çalılığın çoğunu kaplayan bir buz ve kar tabakasıdır.

Ayrıca bakınız: Biyom nedir?

Tundralar kutup ve yüksek irtifa bölgelerinde bulunur. Gezegenin sert topraklarının yaklaşık onda birini kaplarlar ve küresel ısınmanın neden olduğu çevresel değişikliklere karşı oldukça duyarlı ekosistemler oluştururlar.

Kuzey yarımkürede Sibirya’da, kuzey Kanada’da, Alaska’da, Avrupa arktik kıyılarında ve Grönland’ın güneyinde bulunurlar. Güney yarımkürede, Arjantin’in en güneyinde, Şili’de, Antarktika altı adalarda ve Kuzey Antarktika’nın deniz seviyesine yakın bazı bölgelerinde bulunurlar.

Tundra ekosistemi, farklı kıta bölgelerinde bulunan yüksek rakımlı coğrafi alanların tipik özelliğidir.

İklim soğuk, kuru ve az yağışlıdır. Yılın büyük bölümünde topraklar karla kaplıdır veya donmuştur ve besin açısından fakirdir.

Tundra İkliminin Özellikleri

Tundralardaki sıcaklıklar rakıma göre değişir. Termometreler kışın -32ºC veya daha azını, yaz aylarında ise birçok bitkinin çiçek açtığı ve göçmen kuşların geldiği 10ºC’yi gösterebilir.

Kıyı bölgelerinde bulunan tundralar daha soğuk ve daha puslu olma eğilimindedir.

Öte yandan tundralarda yağış miktarı yıl boyunca düşüktür ve tundranın yüksekliğine göre de değişiklik gösterir. Hatta bazı tundra türlerinde kuvvetli rüzgarların eşlik ettiği kar fırtınaları bile vardır.

• Tundrada iklim çok soğuktur, sıcaklıklar genellikle 0ºC’yi geçmez.
• Yağışların az olması, toprakta bulunan ayrışmış organik elementlerin ve besin maddelerinin az miktarda olması nedeniyle topraklar çok verimli değildir.
• Tundra toprakları dünyadaki en fazla karbonu içerir, buz eridiğinde karbondioksit olarak salınır.
• Manzaralar, genellikle bir buz ve kar tabakasıyla kaplı çöldür.
• Yaz mevsiminde topraklar çözülme nedeniyle bataklık olur.
• Rüzgarlar kuvvetli ve çok soğuktur.
• Flora ve faunadan yoksundur.
• Düşük sıcaklıklar ve aşırı koşullar, karbondioksit gazlarının salınmasını ve kirlenmesini engeller.
• Tundralarda kutup gecesi ve gece yarısı güneşi olmak üzere iki fenomen meydana gelir.

Tundra Bitki Örtüsü

Tundralardaki bitki örtüsü, iklim koşulları ve yağış olmaması nedeniyle azdır. Topraklar besin maddelerinden yoksundur. Bu nedenle, permafrost bölgesine kadar iyi drene olmalarına rağmen çok verimli değildirler. Bitki örtüsünün büyümesi ve gelişmesi tundranın yüksekliğine göre değişir. (Permafrost, yıl boyunca sürekli donmuş halde kalan toprak veya kaya katmanıdır. Bu katman, en az iki yıl boyunca donmuş kalır ve genellikle kutup bölgelerinde, özellikle tundra ikliminde bulunur.)

Ağaçların yokluğu, kökleri donmuş zeminde kök salamamaları ve kuvvetli rüzgarların büyümelerine izin vermemesiyle açıklanabilir.

Yalnızca bu tür koşullara dayanabilen, yüksekliği 10 santimetreden fazla olmayan küçük bitkiler büyür. En çok sayıda bitki likenler, yosunlar ve çimenlerdir. Çok azı birkaç gün çiçek açmayı başarır ve oldukça renkli çiçeklere sahip olmaları ile karakterize edilirler.

Göllerin ve nehirlerin olduğu tundralarda, diğerlerinin yanı sıra pamuk otları, sazlar, baklagiller büyüyebilir. Çünkü bunlar çözüldüklerinde, bu bitkilerin büyümesine ve gelişmesine izin veren bataklık bir toprak oluştururlar. Tundraların bitki örtüsü, bitkilerin yaz aylarında çiçek ve tohum üretebilecekleri şekilde adapte olmuştur.

Tundra İkliminde Yaşayan Hayvanlar

Tundralarda yaşayan memeli hayvanlar, vücut ısısını korumak için uyarlanmış kürk ve deriye sahiptir. Yaşadıkları tundra türüne bağlı olarak, farklı beslenme ve göç alışkanlıklarına sahip türlerin sayısı ve çeşitliliği bakımından sınırlı popülasyonlar olmaları ile karakterize edilirler.

Bazı hayvanlar lemming, kurtlar, kutup tilkileri, kutup ayıları, foklar, kürklü foklar, tavşanlar, ren geyiği, doru vaşak, atmacalar, martılar, kar baykuşu, hatta dağ keçisidir.

Bu hayvanların çoğu, soğuğa karşı yalıtmak için derilerinin altında bulunan kalın yağ tabakaları sayesinde hayatta kalır. Ayrıca, bazıları korunmak için yere veya karda tüneller inşa eder. Kuşlar ise çoğunlukla göçmendir.

Örneğin lemming, sürekli aktif olan tundra kemirgenleridir. Bitki kökleri ile beslendikleri ve üredikleri kar altındaki mağaralarda yaşarlar. Dışkılarının birikmesi toprağı besler ve bazı tundra bitkilerinin büyümesini teşvik eder. Bir mevsimde lemming popülasyonu artarsa, yırtıcı hayvanlarının popülasyonu da artacaktır. Ancak azalırsa, yırtıcılarınki de besin yetersizliğinden azalacaktır.

Tundra Türleri

Kutup Tundrası

Kuzey yarımkürede bulunurlar. Kanada, Alaska, Grönland’ın kıyı bölgeleri, Sibirya, İzlanda, Avrasya’nın diğer bölgelerinde ve kuzey İskandinavya’da geniş bir alanı işgal ederler.

Bu tundralar, buz veya karla kaplı olması gerekmese de zeminin kalıcı olarak donmuş olduğu anlamına gelen permafrost ile karakterize edilir.

Bu tundralarda sadece iki mevsim vardır. Toprağın erimesine izin veren çok soğuk kışlar ve kısa yazlar. Ortalama sıcaklıklar -8 °C ile -60 °C arasındadır.

Alp Tundrası

Bu tundralar dünyanın birçok yerindeki dağlık bölgelerde bulunur. Dünya yüzeyinin yaklaşık %3’ünü kaplarlar ve çoğunlukla kuzey yarım kürede bulunurlar.

Alp tundralarında sıcaklıklar çok düşüktür ve genellikle 0°C’nin altındadır. Ayrıca rüzgarlar çok kuvvetlidir ve ağaçların büyümesini engeller.

Arktik tundraların aksine, karla kaplı ancak donmamış topraklara sahiptir. Bu nedenle iyi drene edilirler ve çeşitli bitkilerin büyümesine izin verirler.

Antarktika Tundrası

En az yaygın olan tundra türüdür. Antarktika bölgelerinde, Britanya Denizaşırı Bölgesinde, Güney Georgina ve Güney Sandwich Adalarında bulunur. Bu tundralar diğer bölgelere çok uzaktır. Bu nedenle flora ve faunadan yoksundurlar.