Obruk Bilimi ; Obruklar Nasıl Oluşur ve Toprağı Nasıl Yutarlar
Bildiğiniz gibi obruklar son yıllardaki küresel iklim değişiminin yansımalarıdır. Bu tarz oluşumlar yeryüzünde yaşayan biz insanlara zarar verebilir. Ayrıca sadece bununla da kalmaz bizim tarım mahsullerimize ya da yaşadığımız kentsel çevreyi de etkileyebilirler. Bu yüzden bu oluşumları anlamalı ve bunun arkasındaki bilimsel nedenleri bilmemiz gerekmektedir.
Bizde bu sebepler nedeniyle bu yazımızda sizlere obruklar nedir açıklamak istedik. Ayrıca bu oluşumların neler olduklarının yanı sıra nerelerde ve nasıl meydana geldiklerine de değindik. Bütün bunlara ek olarak bu oluşumlarının Dünya üzerindeki en büyük türlerinden de bahsettik. Hazırsanız bu yer şekillerinin arkasında yatan bilime birlikte bir yolculuk yapalım.
Obruklar Nasıl Oluşur ve Toprağı Nasıl Yutarlar
Düşük bir ihtimal olsa da yerin açılıp bir zamanlar üzerinde bulunan her şeyi yutması mümkündür. Bu duruma obruklar neden olur ve bunlar son derece tehlikeli oluşumlardır. Bu tür olaylar ana kayadaki boşluklar nedeniyle meydana gelir. Yeraltında önemli bir boşluk oluştuğunda arazi kendini destekleyemez ve çökerek obruk olarak bilinen çukurları oluşturur.
ABD arazilerinin yüzde 20’si bu tür çöküntülere maruz kalmaktadır. Ancak her obruk önceden uyarı vermeden toplulukları yutmaz. Çoğu obruk gizli değildir. Bazıları beklenmedik bir şekilde çökmek yerine yeraltı sularının alttaki kayayı çözmesi ile zaman içinde yavaşça oluşur. Ayrıca bunlar gözle görülebilir ve takip edilebilir. Bu sebepler obruklar neden oluşur gibi sebepleri açıklar.
Bu durum suyun tahliye edilebileceği bir yer olmadığında yavaşça toprak ve kayadaki gözeneklere sığınmasıyla meydana gelir. Tuz yatakları, kireç taşı ve diğer karbonat kayalar gibi çözünebilir. Kayalarla kaplı alanlarda obruklar oluşma olasılığı daha yüksektir. Ancak bazı obruk türleri dünyanın doğal drenaj süreçlerinin bir sonucu değildir.
Birçoğu üzerine inşaat yapılmamış sınırlı alanın bulunduğu kentsel alanlarda ortaya çıkar. Bu da yağmur suyunun aynı drenaj alanlarında toplanmasına neden olur. Böylelikle yeraltı suyunun dağılımını dengesiz hale gelir. Bu durumda bölgede obruklar oluşmasını tetiklemektedir. Dahası ana kaya zayıfladığında çok katlı binaların ve geniş yol sistemlerinin varlığı arazi baskı altına alan bir ağırlık yaratır.
Obruklar Nasıl Oluşur ve Zemindeki Bu Tehlikeli Noktalar Nasıl Meydana Gelir?
Bu durumun takip edilmesi gereken birden fazla adımı vardır. Öncelikle kireç taşı sızması görülebilir. Kireç taşı çok gözenekli ve geçirgendir. Yağmur suyu toprağa düştüğünde kireç taşının içine kolayca sızabilir. Bu durum obrukların oluşumu için temel niteliktedir. İkinci olarak bu kireç taşlarının içerisinde aşınmadan doğan boşluklar oluşur. Kireçtaşındaki karbonat yeraltı suyunda çözünerek ana kayada daha büyük boşluklar oluşturur.
Üçüncü adım ise büyüme evresidir. Kireç taşı dikey sütunlar halinde aşınır ve yüzeyden daha fazla su geçtikçe boşluklar genişler. Böylelikle obruklar için kaçınılmaz bir zemin hazırlanmış demektir. Sondan bir önceki adım olan çökme adımında korkulan şeyler başlamaktadır. Yerin altında çok fazla boşluk olduğunda toprak, yüzeyden gelen ağırlığı taşıyamaz. Bu durumu sonucu olarak zemin çöker.
En son adım olan beşinci adım ise yeraltı akarsuyu adımıdır. Bu son aşamada kireç taşına giren su toparlanarak bir yeraltı akarsuyu oluşturur. Bu durum artık zeminde oluşan obruklar için kaçınılmaz olarak çökme demektir. Bu akarsu bir kaynak aracılığıyla serbest bırakılır. Böylece zeminde bizim gördüğümüz kocaman büyük delikler oluşur.
Obruklar İçin Doğal Oluşum Aşamaları ve Obruk Türleri Nelerdir?
Üç tür doğal obruk vardır. Bunların isimleri; çözünme, örtü kayması ve örtü çökmesidir. Bu obruklar arasında yer alan çözünme türü, ana kayayı örten toprak ve bitki örtüsü eksikliği nedeniyle meydana gelir. Bu tür oluşumlarda su, doğrudan kayaya sızar ve zamanla toprağı eriterek bir çöküntü oluşturur. Bunlar zamanla oluşan çöküntüler oldukları için gözlemlenmesi mümkündür.
Örtü kayması türü obrukların oluşma sebebi arasında belki de en popüler olanlarıdır. Bu türler, kumun ana kayayı örttüğü alanlarda bulunur. Küçük kum taneleri ana kayadaki boşluklara kayarak yüzeyde bir erimeye neden olur. Tortu hala bir miktar yer kapladığından bu tür oluşumların boyutu daha küçüktür. Bütün bu bilgilerin yanı sıra bu tür oluşumlar en tehlikeli olanlar arasında bile değildir.
Örtü sökmesi obruk türü ise en iyi bilinen ve en tehlikeli olanlarıdır. Bu tür doğal obruklar üzerindeki her şeyi daha uzun süre destekleyen güçlü bir zemin katmanına sahiptir. Ancak bu durum sonunda toprağın bir çukura daha dramatik bir şekilde düşmesine neden olur. Örtü çökmesi obruklarında kil genellikle ana kayayı kaplar.
Yerin altında bir boşluk oluştuğunda kil ölüm tuzağını gizleyen ince ancak bir kavis yapar. Ancak bu kavis nispeten sağlam bir üst tabak oluşturmak içindir. Bu tür obruklar herhangi bir noktada üzerlerine binen ağırlık altında çökebilirler. Bazı durumlarda obruğun varlığı çok geç olana kadar bilinmez. Bu yüzden bu tür, diğer türler arasında en tehlikeli olanı olarak yer almaktadır.
Dünya’daki En Ünlü ve Bilinen En Büyük Obruk Bölgeleri
Dünya sıralamamızın ilk sıralamasında Guatemala City’ de yer alan obruklar gelmektedir. Burada bir yer altı borusu patlayarak dengesiz bir boşluk oluşturmuştur. Çevredeki zemin gözenekli volkanik ponzadan oluşmaktadır. Bu durumda 18 metre genişliğinde ve 100 metre derinliğinde bir obruk meydana getirmiştir. Dünyanın iki numarası Cerro Sarisarinama bölgesindedir. Bu bölge Venezuela’da yer almaktadır.
Bu ulusal park olarak bilinen bölge dört dağ tepesi obruğuna ev sahipliği yapıyor. Bu obruklar yaklaşık 350 metre derinliğinde ve genişliğindedir. Hatta içlerinde büyüyen kendi ormanları bile vardır. Üç numarada yer alan çöküntü bölgesi Kattara Çöküntüsü’dür. Bu çöküntü Mısır’da bulunmaktadır. 80.000 metre uzunluğunda ve 120.000 metre genişliğindedir. Ayrıca bu çukur ve 133 metre derindedir.
Kattara’da bulunan çöküntü obruklar arasında özel bir yere sahiptir. Çünkü bu çukur dünya üzerindeki en büyük doğal oluşumdur. Topraktaki tuzun kayayı aşındırarak ince ve dengesiz bir kuma dönüşmesi sonucu oluşmuştur. Listemizin dört numarasında Teksas’ta yer alan Şeytan Obruğu bulunmaktadır. Bu oluşum, 18 metre genişliğinde ve 106 metre derinliğindedir. Ayrıca bünyesinde üç milyondan fazla yarasa barındırmaktadır.
Listemizin son sırasında bulunan çöküntü de çok özel bir yere sahiptir. Çünkü bu oluşumun diğer obruklar arasında özel bir durumu vardır. Daisetta Teksas’ta Mayıs 2008 tarihinde 45 metre derinliğinde ve 180 metre genişliğinde bir çukur oluşmuştur. Bu çukur, önüne çıkan her şeyi yutmuştur. Sonrasında ise yakındaki bataklıklardan gelen suyla donarak büyük bir göl haline gelmiştir.
