Kelebek Etkisi Nedir?
Kelebek etkisi, evrenin herhangi bir yerinde meydana gelen küçük bir olayın doğurduğu büyük sonuçları ifade eder. Kaos teorisi ile yakından ilgili olan kelebek etkisi, çoğu zaman öngörünün mümkün olmadığı durumlar için kullanılır.
En çok verilen örnek ise Amazon Ormanları’ndaki kelebeklerin hızlı şekilde kanat çırpmalarının, Amerika’da tehlikeli kasırgalara yol açmasıdır. Çok küçük masumane görülen hareketler, hiç umulmadık sonuçlara yol açabilir. Madalyonun ters yüzünü düşünürsek, bu hareketler pozitif anlamlı iyilik hareketleri de olabilir. Minik dokunuşlar, toplumsal hayatta pek çok kişinin yaşamını olumlu yönde etkileyecektir.
Azimli şekilde yapılan iyilik hareketleri, mutlaka olumlu yönde amacına ulaşır. Az veya çok demeden istikrarlı şekilde yapılan olumlu eylem planları, dünyayı daha anlamlı kılacaktır. Sabır, amaca dönük eylemler ve dualarla yapılan iyiliklerin amacına ulaşacağı ümit edilir.
Kelebek etkisi nedir? Kelebek Etkisi Örnekleri
Kafanızda “Kelebek etkisi nedir?” gibi bir soru belirdiyse, bunu en basit haliyle şöyle açıklayabiliriz: Kelebek etkisi, bir sistemin başlangıç koşullarındaki küçük, önemsiz görünen değişikliklerin zamanla büyük ve tahmin edilemez sonuçlar doğurabilmesine verilen isimdir. Bu kavram, kaos teorisinin temel taşlarından biridir ve bir kelebeğin kanat çırpışının, dünyanın başka bir bölgesinde bir kasırgaya yol açabileceği metaforuyla sembolize edilir.
Bu tanım, karmaşık sistemlerdeki değişimlerin ne kadar hassas ve bağlantılı olduğunu vurgular. Örneğin, atmosferdeki küçük bir dalgalanma, zamanla büyüyerek büyük ölçekli hava olaylarına dönüşebilir. Kelebek etkisi, hem doğa bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde olayların öngörülemezliğini anlamaya yardımcı olan önemli bir kavramdır.
Kelebek etkisi denince bu işin erbabı; matematikçi, meteorolog ve hem de kaos teorisine çok büyük katkıları olan Amerikalı Edward Norton Lorenz’in (23 Mayıs 1917-16 Nisan 2008) vermiş olduğu analoji örneği gelir; Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanatlarını çırpması, Amerika’da bir fırtınanın çıkmasına sebep olabilir. Daha sonra bu söz gelimi başka pek çok farklı versiyonu karşımıza çıkmıştır. Kelebek etkisi, en basit anlatış ile birlikte bir sistemin başlangıç verilerinde küçük değişiklikler sağlandığında öngörülemez ve büyük sonuçların doğabilmesidir.
Edward Norton Lorenz, hava durumu modellemesiyle ilgili gerçekleştirmiş olduğu bir deney esnasında gerçekletirmiş olduğu ufak bir rakam hatası yüzünden oldukça farklı sonuçlar elde ettiğini fark edince, Kelebek Etkisinin temelini fark etmeden atmış oldu. Çok ufak bir değişimin yarattığı muazzam fark karşısında bir hayli şaşıran bilim insanı, konu hakkında bir makale yayınlar. Edward Norton Lorenz’in bu makalesi ödül alır.
KELEBEK ETKİSİ TEORİSİ
Kelebek Etkisi teorisini ortaya koymak için çalışmalara başlayan Norton Lorenz, işi basit denklemler haline getirmek için çalışmalar yaptı. Bu çalışmalar esnasında üç basit denklem kullandı ve bu denklemlerde yapmış olduğu en ufak değişikliklerin bile oldukça farklı sonuçlara ulaştığını gördü. Çeşitli çekerler oluşturan Norton Lorenz, bu model ile kaos teorisine en büyük katkılarından birini yapmış oldu. Çekerler kaotik sistemleri anlamamıza yardımcı olur, yani kaosun matematiksel olarak vücut bulmuş halidir. Çekerlere bakıldığı taktirde karmaşıklıktan bir düzenin oluştuğunu görürüz ve kaos teorisini açıklamak için sıklıkla kullanırız.
Hava tahmini modeli meydana getirirken birden bire tamamen farklı bir şeyin içinde kendini bulan Norton Lorenz, gerçekleştirmiş olduğu denklemleri 3 boyutlu grafik haline getirdiği zaman ortaya kelebeğe benzeyen şeklin çıktığını görmüştür. Norton Lorenz çekleri olarak isimlendirilen bu üçboyutlu düzlemde, grafiğin sarmallaştığını ve hiçbir zaman birbirini kesmediğini görmüştür. Sistem kararlı değildir, periyodik davranış sergilemez ve kendisini tekrar etmez. Norton Lorenz çekeri de bir kelebeğin kanatlarını andırır.
Kelebek etkisi kavramından ortaya çıkan en önemli sonuç, dünya üstünde ki tüm canlıların bir biçimde birbirleriyle bağlantılı olduğu, her şeyin birbirine zincirleme olarak tesir ettiği ve yaşamı var eden şeyinde bu etki döngüsü olduğudur. Hayatımızda önemsiz görünen her ayrıntı, çok kolay seviyede yapmış olduğumuz her hareket esasında ya bizim veya başkasının yaşamının akışını etkiler. Kısaca parça, bütünün habercisidir ve parçadaki her değişiklik olayın tamamını etkiler.
Kelebek Etkisi Olayları ve Örnekleri
Git gide büyüyen sonuçlara çıkması ile bilinen kelebek etkisinin örneklerinden en bilinenleri aşağıdaki gibidir.
- Adolf Hitler; İngiliz askerin 1918 yılında Adolf hitleri bir tren kazasında kurtarması daha sonra 60 milyondan fazla yahudi kökenli insanların ölümüne etki etmiş olabilir.
- Slogan; Protesto gösterileri yapılırken birinin aniden slogan atan birinin binlerce kişiyle devam etmesi gibi.
- Kıvılcım; Diğer kelebek etkisi örneğimiz, bir kıvılcımın büyük bir yangına sebep olması örneğidir.
