Ekosistem Nedir?
Ekosistem belirli bir coğrafi alan ya da çevre içerisinde bulunan tüm canlı organizmaları ile fiziksel çevre arasında ki etkileşimleri ve ilişkileri ifade eden terimler arasında yer almaktadır. Ekosistemler bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar, toprak, su, hava gibi çeşitli bileşenlerin karmaşık olarak bir araya geldiği doğal yaşam alanlarını temsil etmektedir.
Bu bileşenler arasındaki etkileşimler, enerji ve madde döngüleri, besleme zinciri ve ekolojik denge ekosistemlerin temel özellikleri içerisinde yer almaktadır. Ekosistemler farklı büyüklüklerde ve türlerde olabilmektedir.
Ormanlar, çayırlar, denizler, göller, çöller, nehirler, göletler, dağlar gibi farklı ekosistem çeşitleri yer almaktadır. Her bir ekosistem o ekosistemde yaşayan organizmaların gereksinimlerine göre ve çevresel şartlara özgü olarak evrimsel hale gelmiştir.
Ekosistemlerde bulunan organizmalar arasında besin zincirleri ve ağlar oluşmaktadır. Bitkiler, güneş enerjisini fotosentez yaparak kimyasal enerjiye dönüştürmektedir. Bu enerji bitkileri yiyen otçullar ve otçulları yiyen etçiller arasında enerji transferine sebebiyet vermektedir. Aynı zamanda ayrıştıcı organizmalar da ölü bitki ve hayvan maddelerini çevreye geri döndürerek madde döngülerine katkı sağlamaktadır.
Ekosistemlerde ki denge organizmaların birbirlerine ve çevrelerine olan etkileşimlerine dayanmaktadır. Bir ekosistemde bir türün artışı ya da azalması diğer türler üzerinde de etkiler oluşturabilmektedir. Bu durumda da ekolojik denge bozulabilmektedir. İnsan faaliyetleri de ekosistemlere etki edebilmektedir.
Orman kesimi, kirlilik, tarım, kentsel genişleme gibi insan kaynaklı etkiler doğal dengeyi bozmakta ve ekosistemi etkilemektedir. O nedenle ekosistemlerin korunması ve sürdürülebilir olarak yönetilmesi önem taşımaktadır. Ekosistem kavramı biyolojik ve ekolojik çalışmalarda önemli rol oynamaktadır. Ekonomi, çevre politikaları, doğal kaynak yönetimi gibi alanlarda da oldukça büyük öneme sahiptir.
Bir Ekosistemin Bileşenleri
Bir ekosistem, iki tür öğe veya faktörden oluşur:
Biyotik elementler: Bir ekosistemin yaşamı olan unsurları, yani içinde yaşayan tüm canlılardır. Örneğin, flora ve fauna.
Abiyotik elementler: Bunlar, bir ekosistemin parçası olan cansız faktörlerdir. Örneğin; iklim koşulları, pH değişimi ve güneş ışığının varlığı.
Biyotik ve abiyotik elementler arasında kurulan ilişkilerin de belirli bir ekosistemi oluşturan unsurlardan biri olarak kabul edildiğini dikkate almak çok önemlidir.
Fiziksel Ortamlarına Göre Ekosistem Türleri
Ekosistemler, içinde yaşayabilecek fauna ve florayı belirleyen fiziksel bir ortam veya substrat üzerinde gelişir. Fiziksel çevre, yaşam için koşulları ve içinde hayatta kalabilecek organizma türlerini sağlar.
Karasal Ekosistemler
Karasal ekosistemler, esas olarak karada veya gezegenin yüzeyindeki katı zeminde gelişir. Arazi kaya, toprak, kum veya buz olabilir. Karasal ekosistemlerdeki bitki örtüsü en geniş ve çeşitlidir. Bununla birlikte, tüketici ve yırtıcı organizmaların çeşitliliği buna bağlıdır.
Sahip olduğumuz karasal ekosistemler arasında:
- Dağlık veya alp ekosistemi: Bunlar, ağaçların artık yetişmediği dağ çizgisinin üzerinde kurulan ekosistemlerdir. Örneğin, 6.000 m’nin üzerindeki Himalayalar veya 3.500 m’nin üzerindeki And Dağları.
- Kserofitik çalılıklar: Kurak iklimlerde çalılar, sulu meyveler ve magueyler baskındır.
- Tropikal orman veya cangıl: Yağışın orta ila yüksek olduğu ve sıcaklıkların yılın büyük bölümünde 24 C’nin üzerinde kaldığı yerlerde bulunurlar.
- Çöl ekosistemleri: Kuraklık ve bitki örtüsünün olmaması veya çok az olması ile karakterize edilirler.
Deniz Ekosistemleri
Deniz ekosistemleri denizlerde ve okyanuslarda gelişir. Kaynaklarını tuzlu sudan elde etmek için uyarlanmış bir flora ve faunaya sahip olmaları ile karakterize edilirler: Algler, fitoplankton, zooplankton ve balıklar. Dünya gezegenindeki en büyük ekosistemlerdir.
- Mercan resifleri: Mercan adı verilen omurgasızlar tarafından inşa edilen; algler, mercanlar, balıklar, kabuklular, yunuslar ve diğerleri arasında etkileşimlerin kurulduğu su altı yapıları.
- Açık okyanus: Okyanuslar Dünya’nın çoğunu kaplar ve suyun enlemi ile derinliğine bağlı olarak biyotik ve abiyotik bileşenlerinde büyük farklılıklar gösterir.
- Makroalgler: Algler, hektarlarca uzayabilen ve birçok deniz canlısı için yiyecek ile barınak görevi görebilen bir sucul ekosistem oluşturur.
Su Ekosistemleri
Su ekosistemleri nehirlerin, akarsuların ve göllerin tatlı sularında gelişir. Balıklar, omurgasızlar ve memeliler gibi çeşitli suda yaşayan hayvanlara ev sahipliği yapar.
- Nehirler: En yüksek bölgelerden alçak bölgelere doğru akan tatlı su kaynaklarıdır.
- Tatlı su gölleri: Dünya yüzeyindeki tatlı su rezervleridir.
Karışık Ekosistemler
Karışık ekosistemler, farklı ortamların ekosistemleri arasındaki sınırlarda bulunur. Bunlar arasında:
Deniz-su-kara ekosistemleri: Haliçler, nehir ağızlarında deniz suyu ve nehir sularının elde edildiği yerlerde kurulan ekosistemlerdir.
Deniz-kara ekosistemi: Kayalık arazide yüksek gelgit ve alçak gelgit bölgesinde yoğunlaşmıştır.
Karasal-su ekosistemi: Sulak alanlar ve bataklıklar gibi arazinin nehir suları altında kaldığı yerlerde meydana gelirler.
Kökenlerine Göre Ekosistem Türleri
Doğal Ekosistemler
Doğal ekosistemler, doğanın fiziksel güçlerinin ürünü olan ekosistemlerdir. Çok esnek ve dinamik olmalarının yanı sıra insan müdahalesiyle değiştirilebilirler. Doğal ekosistemlere bazı örnekler:
- Tropikal ormanlar
- Kserofit alanlar
- Çöller
- Mercan resifleri
- Haliçler
- Bataklıklar
- Kutup bölgeleri
Yapay Ekosistemler
İnsan yapımı ekosistemler, genellikle mevcut doğal ekosistemleri değiştirerek insanlar tarafından inşa edilen ve yönetilen ekosistemlerdir. Çok çeşitlidirler ve dünyanın herhangi bir yerinde bulunabilirler. Söz konusu yapay ekosistemler arasında şunlar bulunur:
- Botanik bahçeleri: Bitkilerin bir veya birkaç doğal ekosistemi taklit etmeyi amaçlayan sistematik bir çalışma için bir araya geldiği bahçelerdir.
- Orman plantasyonları: İnsanlar tarafından endüstriyel amaçlarla veya ağaçlandırma planları olarak dikilen ormanlar.
- Tarımsal sistemler: Genel tüketim amaçlı gıda verimliliğini artırmak için insanlar tarafından tasarlanmış bir ekosistemdir.
- Seralar: Belirli bitki ve hayvan türleri için stabil abiyotik koşulların sağlandığı sınırlı ve kapalı alanlardır.
- Rekreasyon parkları: Bazı şehirlerde eğlence ve eğitim amaçlı olarak kullanılan geniş halka açık yeşil alanlardır.